PRE TAČNO 73 GODINE NASTAO JE NATO! Da li znate kako?

Organizacija Severnoatlantskog sporazuma, poznatija kao NATO, međuvladin je vojni savez 30 severnoameričkih i evropskih zemalja, zasnovan na Severnoatlantskom sporazumu koji je potpisan 4. aprila 1949. godine, pre tačno 73 godine.

Sedište NATO-a se nalazi u Harenu u Briselu, dok se Vrhovno zapovedništvo Savezničkih snaga nalazi u Monsu u Briselu.

Od svog osnivanja, prijemom novih članica brojnost se sa prvobitnih 12 povećala na 30 članica. Severna Makedonija se 27. marta 2020. pridružila NATO-u kao poslednja članica. NATO trenutno priznaje Bosnu i Hercegovinu, Gruziju i Ukrajinu kao moguće članove.

Zajednički vojni troškovi svih država članica NATO-a čine oko 70% svjetskih troškova. Troškovi za odbranu članica treba da iznose 2% bruto domaćeg proizvoda do 2024. godine.

Francuska i Ujedinjeno Kraljevstvo su 4. marta 1947. godine potpisale Denkerkski sporazum kao Sporazum o savezu i uzajamnom pomoći prilikom mogućeg nemačkog ili sovjetskog napada u periodu nakon Drugog svetskog rata. Razgovori o novom vojnom savezu koji bi mogao uključivati i Severnu Ameriku, doveli su do potpisivanja Severnoatlantskog sporazuma 4. aprila 1949. godine i uključivao je države članice Zapadne unije uz dodatak SAD, Kanade, Portugalije, Italije, Norveške, Danske i Islanda.

Severnoatlantski sporazum je u velikoj meri bio neprimjenljiv, do Korejskog rata 1951. godine. Dužnost Generalnog sekretara NATO-a uspostavljena je 1952. kao civilni šef organizacije, počele su prve velike pomorske vojne vežbe NATO-a pod nazivom vežba Mejnbrejs, a savezu su pristupile Grčka i Turska. Trenutni generalni sekretar NATO-a je Jens Stoltenberg.

Zapadna Nemačka je pristupila Savezu 1955. godine, što je dovelo do stvaranje sovjetskog Varšavskog pakta, a čime su oivičene suparničke strane Hladnog rata.

Sumnje oko odnosa snaga između evropskih zemalja i SAD su rasle i opadale, uz sumnje u sposobnost odbrane NATO-a od moguće sovjetske invazije, sumnje su dovele do razvoja nezavisnog francuskog sistema nuklearnog odbrane i povlačenjem Francuske iz vojne strukture NATO-a 1966.

Raspadom Varšavskog pakta u periodu od1989. do 1991. godine nestao je i glavni protivnik NATO-a, zbog čega je došlo do preispitivanja svrhe, prirode, zadataka i glavnog fokusa NATO-a na Evropu.

Ova promena je počela potpisivanjem Sporazuma o konvencionalnim oružanim snagama u Evropi između NATO-a i Sovjetskog Saveza u Parizu 1990. godine, kojim je predviđena posebna vojna saradnja širom kontinenta a koja je nastavljena do raspada Sovjetskog Saveza u decembru 1991. godine.

Nakon pada Berlinskog zida 1989. godine u Nemačkoj, Savez je izvršio svoje prve vojne intervencije u Bosni i Hercegovini od 1992. do 1995. i kasnije u Jugoslaviji 1999. godine. Politički, Savez je tražio bolje odnose sa bivšim članica Varšavskog pakta, koje su se pridružile Savezu 1999. i 2004. godine.

Članom 5. Severnoatlantskog sporazuma, od država članica se zahteva da pruže pomoć bilo kojoj drugoj državi članici koja je predmet oružanog napada, a koji je prvi i jedini put iskorišćen nakon napada 11. septembra 2001. godine, nakon čega su snage raspoređene u Avganistanu u sklopu Međunarodnih snaga za bezbednosnu pomoć pod rukovodstvom NATO-a.

Od tada je organizacija iskoristila niz dodatnih uloga, uključujući i slanje trenera u Irak, pomaganje u protivpiratskim operacijama, a 2011. godine Savez je uspostavio zonu zabrane leta iznad Libije u skladu sa Rezolucijom Saveta bezbednosti OUN 1973.

Nakon Hladnog rata došlo je do proširenja Saveza i kompletne reorganizacije, pa je Glavni štab postavljen u Evropi.

Ruska aneksija Krima 2014. godine izazvala je jaku osudu članica NATO-a i stvaranje novih „udarnih” snaga od 5.000 pripadnika sa bazama u Estoniji, Litvaniji, Letoniji, Poljskoj, Rumuniji i Bugarskoj.

Rane operacije

NATO nije vodio vojne operacije tokom Hladnog rata. Nakon završetka Hladnog rata, prve operacije, Anchor Guard 1990. i Ace Guard 1991. godine, bile su podstaknute iračkom invazijom na Kuvajt.

Vazdušnodesantni avioni za rano upozorenje poslati su kako bi sproveli pokrivenost jugoistočne Turske, a kasnije su raspoređene i snage za brzu reakciju na tom području.

Intervencija u Bosni i Hercegovini Rat u Bosni i Hercegovini je počeo 1992. godine, kao rezultat raspada Jugoslavije. Pogoršanje stanja dovelo je do usvajanja Rezolucije Saveta bezbednosti OUN 816 9. oktobra 1992, a kojom je uvedena zona zabrane leta iznad središnje Bosne i Hercegovine. Dana 28. februara 1994. godine, NATO je izvršio svoju prvu ratnu akciju pucajući na četiri aviona Ratnog vazduhoplovstva i protivvazdušne odbrane Vojske Republike Srpske zbog kršenja zone zabrane leta.

Vazdušni napadi NATO-a 1995. godine doprineli su završetku rata, a što je rezultovalo potpisivanjem Dejtonskog mirovnog sporazuma 21. novembra 1995. godine. U sklopu mirovnog sporazuma, NATO je rasporedio mirovne snage pod mandatom OUN pod nazivom IFOR, u sklopu operacije Zajednički poduhvat. Skoro 60.000 pripadnika NATO-a pridružilo se u ovoj mirovnoj misiji snagama iz zemalja koje nisu članice Severnoatlantskog saveza.

Intervencija u Jugoslaviji

Savet bezbjednosti OUN je 23. septembra 1998. godine usvojio rezoluciju 1199 kojom je zahtevano okončanje neprijateljstava i nadgledanje primirja između albanske i jugoslovenske strane na Kosovu i Metohiji.

Pregovori koje je vodio posebni izaslanik SAD za Balkan Ričard Holbruk propali su 23. marta 1999. i on je to pitanje predao NATO-u, koji je započeo bombardovanje 24. marta 1999. u trajanju od 78 dana.

Operacija Saveznička sila bila je usmerena na vojne kapacitete tadašnje Savezne Republike Jugoslavije. Tokom krize, NATO je rasporedio jednu od svojih međunarodnih snaga za reakciju, Mobilne snage Savezničke komande Evrope, u Albaniju kao Albanske snage, kako bi isporučile humanitarnu pomoć izbeglicama sa Kosmeta.

Iako je kampanja kritikovana zbog brojnih civilnih žrtava bombardovanja, uključujući i bombardovanje ambasade NR Kine u Beogradu, Milošević je konačno prihvatio uslove međunarodnog mirovnog plana 3. juna 1999. godine, čime je rat na Kosmetu završen.

Milošević je 11. juna prihvatio rezoluciju 1244 Savjeta bezbednosti OUN, pod čijim mandatom je NATO pomogao uspostavljanje Kosovskih snaga odnosno KFOR-a. Približno oko milion izbeglica je napustilo Kosmet, a deo mandata KFOR-a bio je da zaštita humanitarne misije, pored sprečavanja daljeg nasilja.

SAD, UK i većina ostalih članica NATO usprotivile su se naporima da se od Saveta bezbednosti OUN traži odobrenje za vojne udare NATO-a, poput akcije protiv Jugoslavije 1999, dok su Francuska i manji broj članica tvrdile da je Savezu potrebno odobrenje Saveta bezbednosti.

Pored ovoga, NATO je učestvovao u ratu u Avganistanu, intervenciji u Libiji, Protivpiratskim operacijama u Adenskom zalivu i Trening misijama u Adenskom zalivu.

Bonus video:

(Espreso)